پایش رشد کودک
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های دوران کودکی، رشد و تکامل است، به طوری که مهم ترین معیار در شناسایی سلامت کودک، بررسی رشد و تکامل اوست. رشد، افزایش اندازهٔ وزن و قد است و تکامل، افزایش توانایی‌ها و مهارت در انجام اعمال حرکتی و آشکار شدن اعمال ذهنی و حواس کودک است. رشد طبیعی حاصل تغذیهٔ طبیعی و مناسب است، به همین دلیل وضعیت تغذیهٔ کودک را بر مبنای رشد او می‌سنجند.
پایش رشد عبارت است از وزن کردن دوره‌ای کودکان، رسم منحنی‌های رشد و انجام به موقع اقدامات لازم برای ارتقای وضعیت تغذیه‌ای و پیشگیری از سوءتغذیه. پایش رشد، نتایج بسیار خوبی در ارتقای سلامت کودک دارد. فعالیت‌های مرتبط با پایش رشد کودکان مانند اندازه‌گیری قد و وزن کودکان، ارزیابی وضعیت رشد کودک و آموزش نکات مهم تغذیه‌ای کودک به والدین است. با پایش رشد، کودکان دچار اختلال رشد و سوءتغذیه شناسایی و اقدامات لازم برای بهبود وضعیت رشد و تغذیهٔ آنها انجام می‌شود. با پایش رشد می‌توان کافی بودن و کیفیت غذای کودک را تعیین و کودکان نیازمند به مراقبت تغذیه‌ای را مشخص کرد.
پایش رشد علاوه بر این که ابزار آموزشی برای مراقبان کودک است، در حقیقت ابزار بررسی وضعیت تغذیه‌ای و پیشگیری از افت رشد و در نهات سوءتغذیه، تأخیر رشد، کم‌وزنی، کوتاهی قد، اضافه وزن و چاقی کودک است و اقدامات مراقب کودک را برای ارتقای وضع تغذیه‌ای او ارزیابی می‌کند.
توصه‌های تغذیه‌ای برای بهبود رشد کودکانی با کندی رشد
افزایش وزن ناکافی کودک یا به عبارتی سرعت نامناسب وزن‌گیری کودک نشان‌دهندهٔ کندی رشد کودک است. این وضعیت می‌تواند به تدریج کودک را در معرض خطر اختلال رشد یا حتی سوءتغذیه قرار دهد. چند توصیهٔ تغذیه‌ای برای بهبود وضع تغذیه در کودکان دچار کندی رشد به شکل زیر است:
- افزایش دفعات و مدت زمان شیردهی در کودکان شیرخوار
- دادن غذاهای کمکی مناسب با سن کودک از ۳۰ دقیقه تا یک ساعت پس از تغذیه با شیر مادر
- مقوی و مغذی کردن غذای کودک
- اهمیت استفاده از غذاهای کم‌حجم و پرانرژی با استفاده از اصول مقوی کردن غذای کودک
- اضافه کردن کره، روغن مایع، زردهٔ تخم‌مرغ و گوشت به غذای این کودکان
- استفاده از میان‌وعده‌ها مثل پورهٔ سیب‌زمینی، فرنی آرد برنج، کیک سالم خانگی و نان و پنیر
- حمایت دیگر اعضای خانواده مخصوصاً پدر و مشارکتشان در تغذیهٔ کودک
توصیه‌هایی برای بهبود تغذیه در کودکان کم‌اشتها
توصیه‌های زیر برای کودکان کم‌اشتها مفید است:
- در زمان دادن غذا به کودک صبور باشید.
- هنگام غذا دادن به کودک با او صحبت و به خوردن غذا تشویقش کنید.
- زمان خوردن غذا را با ابراز محبت برای کودک لذت‌بخش کنید.
- در زمانی که کودک با علاقه غذا می‌خورد او را تعریف و تمجید کنید.
- غذای کودک را با تغییر در ترکیب غذاها، مزه، بافت، نحوهٔ پخت، تزئین غذاها به شکل حیوانات، گل، عروسک و استفاده از بشقاب‌های نگارنگ متنوع کنید.
- در صورت امتناع کودک از یک غذا می‌توانید کمی طعم آن را با یک چاشنی مورد علاقهٔ کودک تغییر بدهید یا آن غذا را در فرصتی دیگر امتحان کنید.
- سفرهٔ غذای کودک را در محیطی تمیز، آرام، دوستانه، راحت، مطمئن و همراه با دیگران قرار دهید.
- انتظار نداشته باشید کودک خیلی تمیز و مرتب مطابق با خواستهٔ شما غذا بخورد.
- هنگام غذا دادن استفاده از موسیقی‌های کودکانه می‌تواند در بهبود اشتهایش مؤثر باشد.
- داروهای مصرفی کودکتان را هرگز با شیر یا غذایش مخلوط نکنید.
اندازه بدن کودکان چگونه تعیین می‌شود؟
معمولاً در کودکان، برای اندازه گیری سایز، اندازه گرفتن پنج مولفه زیر رایج است:
- وزن: وزن، رایج‌ترین اندازه گیری بدن کودک است؛ زیرا گرفتن وزن کودک روشی ساده و دقیق می‌باشد.
- قد: این هم یکی از مولفه‌های رایج در اندازه گیری سایز کودک، به ویژه در کودکان بزرگتر است. اگرچه اندازه گرفتن دقیق آن نسبت به وزن دشوارتر است. اندازه گیری قد در کودکان بزرگتر، به صورت ایستاده و در نوزادان در موقعیت دراز کشیده انجام می‌شود و معمولاً (در نوزادان) طول نامیده می‌شود. طول و قد یک کودک یکسان است.
- «وزن نسبت به قد» یا «وزن نسبت به طول»: در کودکان کوچکتر، به سن کودک نیازی نیست.
- اندازه گیری دور سر: این یک اندازه گیری مفید سایز بدن است اما باید به درستی انجام شود.
- اندازه گیری دور بازوی میانی: یک روش سریع و ساده است که می‌تواند در خانه یا درمانگاه انجام شود. اما بیشتر از آنکه برای اندازه گیری میزان رشد باشد، برای بررسی سوء تغذیه است.
گرفتن وزن، رایج ترین روش ارزیابی سایز بدن کودکان است.
وزن چگونه اندازه گیری می‌شود؟
برای وزن کردن کودکان کوچکتر، باید آنها را روی ترازو خواباند. صبر کنید تا اعداد روی ترازو ثابت شوند. همیشه کودک را بدون لباس یا فقط با یک پوشش سبک وزن کنید. بهتر است قبل از وزن کردن، پوشک کودک را در بیاورید. پوشک خیس را همیشه در بیاورید. کودکان بزرگتر همیشه در حالت ایستاده وزن می‌شوند. وزن را در نزدیکترین عدد به ۱۰۰ گرم ثبت کنید. تمام لباس‌های کودک، به جز لباس زیر را قبل از وزن کردن دربیاورید.
منحنی رشد چیست؟
منحنی رشد نشان دهنده نحوه رشد کودک در یک دوره زمانی است. هنگامی که اندازه‌های کودک طی دو یا چند جلسه گرفته شد و به صورت نقطه روی نمودار رشد ترسیم گشت، می‌توان منحنی رشد را تعیین کرد. اکنون اگر این نقطه‌ها را با یک خط به یکدیگر متصل کنید، منحنی رشد را به دست خواهید آورد. بنابراین بهترین راه برای ارزیابی رشد، بررسی منحنی رشد طی چند ماه گذشته است.
